Kiến trúc độc đáo

Chùa Trông tọa lạc tại xã Hưng Long, huyện Ninh Giang. Theo cứ liệu lịch sử, chùa được xây dựng vào thời Lý (1010-1225) gắn với tên tuổi Thiền sư Nguyễn Minh Không, là một trong những cao tăng có công chữa bệnh cho vua Lý Thần Tông. Không những vậy, ngài còn là người có công kiến tạo nên An Nam tứ đại khí, là những báu vật bằng đồng nổi tiếng của nước Đại Việt thời Lý - Trần gồm tượng chùa Quỳnh Lâm (Đông Triều), vạc chùa Phổ Minh (Nam Định), tháp Báo Thiên và chuông Quy Điền (Hà Nội), nên được nhân dân tôn là sư tổ nghề đúc đồng Việt Nam. Do có công lớn với đất nước nên Ngài được vua phong là Quốc sư, được nhân dân suy tôn là Thánh. Chùa Trông được chính thiền sư cắm hướng xây dựng để thờ Phật và tu hành ngay tại quê hương phụ mẫu của Ngài. Sau khi Ngài viên tịch và hoá Thánh về trời tại đống Tam viên sau chùa năm 1141, vua Lý Anh Tông liền sắc chỉ cho tăng ni và nhân dân lập đền thờ Ngài ngay tại chùa để thờ phụng và tôn vinh công lao của ngài với đất nước, dân tộc. Chính vì vậy, di tích được quy hoạch xây dựng theo lối kiến trúc "Tiền Phật, hậu Thánh".

Trải qua thăng trầm lịch sử, chùa Trông đã có nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Thời Hậu Lê (TK 17-18), di tích được xây dựng thêm nhà Mẫu, đền thờ Quan lớn Tuần Tranh, ao rối và xới vật, mặt bằng quy hoạch với lối kiến trúc "nội công, ngoại quốc". Đến thời Nguyễn (TK 19), di tích tiếp tục được tôn tạo và mở rộng, là thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của di tích. Công trình gồm nhiều hạng mục như: Ao rối, tam quan, tắc môn, xới vật, đền thờ, chùa, giải vũ, nhà Mẫu, nhà Tổ, nhà Tăng... Được quy hoạch theo lối cân đối, đăng đối, các lớp nhà nối nhau thành một không gian ngoạn mục, độc đáo. Điểm nhấn của công trình là hệ thống Tam quan với bốn cổng đăng đối, có kiến trúc độc đáo với quy mô lớn. Trong đó Tam quan ngoại gồm cổng Đông, cổng Tây nối với tắc môn hoành tráng, hiếm thấy. Kết cấu Tam quan gồm 4 tầng "chồng diêm, cổ các" với vòm cuốn, tầng thứ ba có gắn đại tự "Bắc địa đồng" (kho đồng đất Bắc), tầng bốn có trang trí hoạ tiết "tứ linh" (long-ly-quy-phượng), trên nóc đắp nổi hình tượng "Lưỡng Long chầu nguyệt". Hai cổng Đông-Tây được tạo dáng kiến trúc tương tự nhau, chỉ khác là cổng Đông được gắn đại tự "Nam Thiên động" (Động của trời Nam), mang ý nghĩa tự hào về di tích chùa Trông của nước Nam mang vẻ đẹp không thua kém so với kho đồng đất Bắc (Trung Quốc). Phía sau Tam quan là khoảng sân rộng với hai cây Bồ đề có niên đại trên 100 năm, là cây biểu tượng cho Phật giáo. Ẩn hiện dưới tán lá đề là tòa Tam bảo với kiến trúc chữ "Đinh" gồm 5 gian Tiền đường và 2 gian Hậu cung xây bít đốc, bổ trụ, kết cấu khung vì kiểu "Giá chiêng" truyền thống. Kế tiếp là khoảng sân nơi hàng năm diễn ra các hoạt động lễ hội và Tòa Bái đường gồm 5 gian kiểu, khung vì, giá chiêng lòng thuyền, mái đao. Sau cùng là Thượng điện thờ Thánh với kiến trúc chữ “ Đinh” ( 丁) gồm 5 gian tiền đường, 2 gian Hậu cung xây bít đốc, bổ trụ. Hai hạng mục này song song nhau hình chữ nhị, khoảng giữa là sân lọng thông thiên ( lấy khí trời). Riêng Thượng điện thiết kế theo kiểu "Kèo cầu, cánh ác", mái có kết cấu "thượng tam, hạ tứ". Đối xứng hai bên chùa là hệ thống cổng đền (Hưng Long điện) khá đồ sộ, được bố trí song song với cổng Đông, cổng Tây của tam quan chùa theo trục thẳng và có cùng kiểu dáng kiến trúc.

 

Theo ghi chép mà Ban quản lý di tích cung cấp thì cổng trái do thợ Hồng Phúc (Ninh Giang) thực hiện, cổng phải do thợ Thái Bình làm nên có sự khác biệt trong hoạ tiết trang trí. Thợ Thái Bình đắp thêm "Long cuốn thuỷ", thợ Hồng Phúc đắp thêm "Phượng chầu". Nhờ đó mà công trình mang dấu ấn kiến trúc lịch sử riêng. Hệ thống cổng không chỉ là mốc giới không gian giữa "Tiền Phật" và "Hậu Thánh" mà với kiến trúc đồng bộ còn tạo nên vẻ đẹp độc đáo của di tích.

Theo dòng thời gian và biến động xã hội, đến nay chùa Trông vẫn giữ được đường nét kiến trúc nghệ thuật độc đáo và tinh tế, từ Tam quan, nhà Mẫu, nhà Tăng đến đền thờ Minh Không Thiền sư, các bức tượng Phật, các hoạ tiết, trang trí, bia ký đều do bàn tay những nghệ nhân tài giỏi qua nhiều thế hệ tạo dựng. Qua nhiều thế kỷ, những hiện vật trong di tích vẫn rất sống động với nghệ thuật điêu khắc bậc thầy. Với giá trị nghệ thuật và lịch sử, chùa Trông được Nhà nước xếp hạng "Di tích quốc gia" về kiến trúc nghệ thuật năm 2003.

Giữ gìn nét đẹp truyền thống

Không chỉ mang vẻ đẹp độc đáo trong kiến trúc, lễ hội chùa Trông còn được biết đến là một trong những lễ hội lớn trên địa bàn tỉnh, thu hút đông đảo nhân dân và du khách thập phương về tham dự. Lễ hội kéo dài từ 15/3 – 26/3 Âm lịch hàng năm với nhiều nghi lễ, trong đó có ba nghi lễ chính quan trọng gồm: Lễ rước nước, Lễ xuất Đông – nhập Tây và Lễ tế Thánh về trời. Trong ba nghi lễ này thì Lễ xuất Đông – nhập Tây là nghi lễ quan trọng, được tổ chức quy mô và hoành tráng nhất trong lễ hội. Ngay từ sáng sớm ngày 20/3 Âm lịch, đoàn rước kiệu cùng đông đảo nhân dân, du khách thập phương đi theo đường "Nghênh thần" từ cổng bên phải (cổng phía Đông) qua địa phận thôn Hào Khê, đi qua đống Tam Viên (nơi Ngài hoá Thánh về trời) rồi quay trở về thôn Hán Lý và rước vào cổng bên trái (cổng Tây). Những người tham gia rước kiệu đều phải thực hiện những quy định khắt khe từ trang phục đến việc chay tịnh trước khi diễn ra lễ rước (Những quy định này được xây dựng thành điều khoản trong hương ước xưa của làng, đến nay không thay đổi). Đoàn rước hàng trăm người với trang phục, cờ hội đủ màu sắc tạo nên vẻ đẹp ấn tượng cho du khách khi tham gia.

 

Điểm đặc biệt của lễ hội chùa Trông còn nằm ở nghi lễ tế. Bên cạnh lễ tế của người dân địa phương còn có sự tham gia của các đoàn tế ở nhiều địa phương khác như: Hải Dương, Hải Phòng, Thái Bình, Bắc Ninh... trong suốt những ngày diễn ra lễ hội.

Theo sư thầy Thích Hạnh Viên, trụ trì chùa Trông cho biết: Mỗi dịp lễ hội hàng năm có trên 30 đoàn tế ở các nơi về tham gia lễ tế Thánh, đồng thời tổ chức giao lưu văn hoá, văn nghệ. Hoạt động này đã được duy trì khoảng 20 năm nay. Ngoài việc tôn vinh công lao của đức Thánh thì hoạt động này còn góp phần làm cho lễ hội thêm phong phú, hấp dẫn. Đồng thời khi mỗi đoàn tế thực hiện nghi lễ với cách khác nhau theo phong tục vùng miền còn giúp lưu giữ, bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống của quê hương, đất nước.

Cùng với các nghi lễ, hoạt động hội còn có nhiều trò chơi dân gian như: Múa rối nước, võ vật, hát chèo, kéo co, đi cầu kiều...làm cho lễ hội thêm phong phú, hấp dẫn, thu hút hàng vạn lượt du khách về tham dự.

Để bảo vệ di tích và quản lý tốt việc tổ chức lễ hội, xã Hưng Long cũng đã sớm kiện toàn Ban quản lý, đồng thời tổ chức kiểm kê di tích và cổ vật liên quan. Ban quản lý thường xuyên rà soát, kiểm tra và kịp thời phát hiện những hạng mục xuống cấp tại di tích để sớm tham mưu lên các cấp có kế hoạch tu bổ. Cùng với đó, xã thường xuyên tuyên truyền, vận động nhân dân, du khách thập phương tham gia bảo vệ và công đức để xây dựng, tu bổ di tích. Nhờ vậy, mỗi dịp trùng tu, tôn tạo đều nhận được sự hưởng ứng tích cực từ nhân dân. Như năm 2017 di tích được đầu tư trùng tu toà Tam bảo, gian Bái đường theo nguyên mẫu với kinh phí gần 5 tỷ đồng; năm 2019-2020 tiếp tục trùng tu thượng điện Đức Thánh và gian bái đường hình chữ nhị, mỗi toà 5 gian và 3 gian hậu cung với tổng kinh phí gần 15 tỷ đồng, chủ yếu từ nguồn xã hội hoá.

Tuy nhiên theo ông Bùi Trác Nghiên, Phó Chủ tịch UBND xã Hưng Long thì hiện nay vẫn còn một số hạng mục trong di tích đang xuống cấp trầm trọng như nhà giải vũ, nhà Tăng – Ni, Tam quan... mà chưa có kinh phí tu bổ. Bên cạnh đó, theo quy hoạch di tích có tổng diện tích khoảng 2,7ha, trong khi hiện tại tổng diện tích chỉ khoảng 9.000m², nguyên nhân là một số hộ dân vẫn nằm ở trong khu vực quy hoạch nên gặp nhiều khó khăn trong việc giải phóng mặt bằng, trả lại nguyên trạng cho di tích. Đặc biệt là Tam quan chùa vừa xuống cấp trầm trọng, vừa bị xâm lấn bởi hộ dân, làm giảm giá trị mĩ quan của di tích.

"Trong thời gian tới, xã sẽ nâng cao trách nhiệm trong việc xây dựng kế hoạch và triển khai thực hiện các nội dung liên quan đến việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích chùa Trông cũng như các di tích lịch sử, văn hóa khác trên địa bàn. Tiếp tục tăng cường tuyên truyền tới người dân, đặc biệt là tổ chức các hoạt động giáo dục lịch sử, tìm hiểu về di tích và nhân vật được thờ tự cho các em học sinh để các em hiểu biết về truyền thống lịch sử văn hóa dân tộc. Đồng thời tích cực tham mưu tới các cấp, ngành để có giải pháp mở rộng cảnh quan, trùng tu, tôn tạo các hạng mục của di tích nhằm tạo ấn tượng tốt đẹp tới du khách khi tham quan, chiêm bái tại di tích, từ đó góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của di tích một cách tốt nhất." - Phó Chủ tịch xã Hưng Long cho biết.