Du khách thắp hương tại chùa Côn Sơn. Ảnh: XT
Chùa Côn
Sơn có tên chữ là Côn Sơn Thiên Tư Phúc Tự, tức là ngôi chùa được trời ban phước
lành.
Cuối thế kỷ
XIII, Thiền phái Trúc Lâm, một thiền phái Phật giáo mang ý thức dân tộc, tự chủ
đã dựng liêu Kỳ Lân cho các tăng ni tu hành. Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền
Quang - ba vị tổ xác lập thiền phái này thường về đây tu hành, hoằng dương phật
pháp. Đặc biệt đệ tam tổ Huyền Quang khi về trụ trì chùa Côn Sơn đã xây dựng
Côn Sơn trở thành một trong ba trung tâm nổi tiếng của dòng Phật giáo Trúc Lâm.
Ngày 23 tháng giêng năm 1334, Trúc Lâm Đệ tam tổ viên tịch tại chùa Côn Sơn.
Ngày viên tịch của Huyền Quang tôn giả trở thành ngày giỗ tổ của chùa Côn Sơn,
sau đó thành ngày hội. Như vậy, hội mùa xuân chùa Côn Sơn bắt nguồn từ ngày giỗ
Trúc Lâm Đệ tam tổ, có từ đầu thế kỷ XIV.
Hội xuân
chùa Côn Sơn có nhiều nghi lễ và trò chơi dân gian đặc sắc được tổ chức từ ngày
10 đến 23 tháng giêng. Về hội, chúng ta sẽ được hòa mình vào không khí linh
thiêng của các nghi lễ, cảm nhận được sự giao hòa giữa trời và đất để đắm mình
với thiên nhiên tươi đẹp của khu di tích Côn Sơn.
Lễ rước nước
diễn ra vào sáng ngày 16 tháng giêng là một nghi lễ quan trọng trong lễ hội
chùa Côn Sơn, biểu hiện ước muốn cầu mùa, cầu nước, cầu nhân khang vật thịnh,
phong đăng hòa cốc... Đồng thời biểu dương sức mạnh cộng đồng làng xã, gợi mở sự
gắn kết tình cảm cộng đồng. Nghi lễ thu hút đông đảo nhân dân, phật tử tham
gia. Đoàn rước từ chùa ra hồ Côn Sơn làm lễ xin nước với đầy đủ các nghi thức
như: cáo thần, trì chú, đăng đàn cầu nước, an vị thuỷ bình. Sau một năm làm ăn
thuận lợi, bước sang năm mới cả cộng đồng dân cư lại làm lễ rước tam vị Thánh tổ
thiền phái Trúc lâm đi cầu nước cho sản xuất và đời sống dân sinh được đầy đủ
thuận hoà. Trong năm mới, nhân dân, du khách thành kính rước Phật tổ để chiêm
ngưỡng sự thịnh vượng, an lành của đất nước, sự thành đạt, đoàn kết của các lớp
con cháu. Không khí lễ rước nước linh thiêng với cảm xúc vui mừng, hân hoan lan
toả để cầu mong cho mưa thuận gió hoà, mùa màng tốt tươi, nhà nhà no đủ và mọi
điều an lành. Sau đó đoàn rước nước về Tổ đường chùa Côn Sơn làm lễ an vị theo
nghi thức truyền thống của Phật giáo.
Nhiều chương trình đặc sắc tại lễ hội mùa Xuân Côn Sơn - Kiếp Bạc năm 2024. Đồ họa: BG
Lễ khai hội tổ chức vào sáng 16 tháng Giêng (Âm lịch), với
ý nghĩa tưởng niệm ngày viên tịch của Đệ Tam Tổ Trúc lâm Huyền Quang Tôn giả,
công bố Quyết định của Thủ tướng Chính phủ công nhận bộ tượng Tam Thế Phật chùa
Côn Sơn là bảo vật quốc gia, tuyên truyền quảng bá các giá trị nổi bật toàn cầu
của khu di tích trong quá trình hoàn thiện hồ sơ quần thể di tích và danh thắng
Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc trình UNESCO công nhận di sản thế giới.
Sau chương trình nghệ thuật đặc sắc, đại diện lãnh đạo
tỉnh đọc diễn văn tưởng niệm và khai hội. Trong không khí linh thiêng của ngày
hội, chiếc lư hương lớn của chùa Côn Sơn tỏa hương trầm thơm ngát làm không khí
thêm trang trọng, hồi trống chiêng khai hội rộn rã vang lên hòa vào đất trời.
Không gian thiêng kết hợp không khí hội tưng bừng, trong tiếng trống chiêng, tiếng
nhạc lưu thủy hành văn mọi người cùng thành kính dâng nén tâm hương trước Trời
- Đất, Phật - Thánh, các bậc tiền nhân cùng niềm tin ước nguyện được linh ứng.
Tham quan di tích Côn Sơn. Ảnh: XT
Lễ tế trời đất trên núi Ngũ Nhạc diễn ra vào sáng ngày
17 tháng Giêng tại Trung Nhạc miếu. Đây là nghi lễ cổ truyền đặc sắc trong lễ hội
Côn Sơn. Nếu ngày 16 tháng giêng nhân dân rước Thánh tổ đi cầu nước tượng trưng
cho việc ra sông, biển cầu các vị thuỷ thần phù hộ cho mưa thuận gió hoà, sản
xuất nông nghiệp thuận lợi không bị lũ lụt, hạn hán, mùa màng bội thu thì lễ tế
trời đất trên Ngũ Nhạc linh từ là nghi lễ kính cáo với trời đất vào ngày linh
thiêng nhất của lễ hội đầu năm, cầu mong cho quốc thái dân an, nhân khang vật
thịnh.
Ngũ Nhạc là nơi trời đất giao hòa. 5 đỉnh núi trên Ngũ
Nhạc phân bố đều ở 5 hướng, từ xa xưa các triều đại đã xây dựng 5 miếu thờ trời
đất và các vị tiên thánh gọi là Ngũ Nhạc linh từ gồm:
Đông Nhạc - Thái Sơn: Hành Mộc, màu xanh, thờ thần
Đông Nhạc Thiên Tề Đại Vương Nhân Thánh Đế Quân, quản việc cát hung họa phúc của
nhân gian.
Nam Nhạc - Hoành Sơn: Hành Hỏa, màu đỏ, thờ thần Ty
Thiên Chiêu Thánh Đế Quân, thống đốc các loài thủy tộc.
Tây Nhạc - Hoa Sơn: Hành Kim, màu trắng, thờ thần Kim
Thiên Thuận Thánh Đế Quân, quản ngũ kim và họ nhà chim.
Bắc Nhạc - Hằng Sơn: Hành Thủy, màu đen, thờ thần An
Thiên Nguyên Thánh Đế Quân, quản sông biển ao hồ, các loài thú rắn rết côn
trùng.
Trung Nhạc - Tung Sơn: Hành Thổ, màu vàng, thờ thần
Trung Thiên Sùng Thánh Đế Quân, quản về đất đai, cây cối, rừng núi, khe vực.
Lệ xưa, mỗi khi đất nước có ngoại xâm, giặc dã, bệnh dịch,
hạn hán mất mùa… triều đình cử các quan về Ngũ Nhạc tế lễ trời đất cầu đảo cho
quốc thái dân an. Các triều đại mỗi khi vua đăng cơ lên ngôi đều về Ngũ Nhạc lễ
trình kính cáo trời đất.
Ở thế kỷ XIV, quan Đại Tư Đồ Trần Nguyên Đán về Côn
Sơn, tu bổ chùa, lập đàn Tinh Đẩu trên Ngũ Nhạc tế lễ trời đất cầu cho vương
triều trường tồn, quốc gia cường thịnh. Vì vậy người xưa ca ngợi:
Chí Linh vi chi địa,
thực dĩ Côn Sơn chân linh,
Côn Sơn vi tối
linh, chân ỷ Ngũ Nhạc kỳ tú.
Nghĩa là:
Đất Chí Linh linh
thiêng vì có Côn Sơn linh thiêng,
Côn Sơn linh thiêng
vì có Ngũ Nhạc kỳ tú.
Lễ hội mùa xuân Côn Sơn, lễ tế trời đất trên Ngũ Nhạc
là nghi lễ quan trọng của quốc gia. Chủ tế là đại diện chính quyền cùng đông đảo
nhân dân, phật tử thập phương tham gia.
Lễ tế trời đất trên Ngũ Nhạc linh từ diễn ra sau ngày
lễ khai hội (ngày 16 tháng giêng) rước nước ở chùa Côn Sơn. Phẩm vật có lễ chay
gồm 5 loại quả tượng trưng cho ngũ hành (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ); lễ mặn là cỗ
tam sinh gồm: lợn, ngan, cá chép (tượng trưng cho tam phủ: Thiên, Địa, Thủy). 5
loại ngũ cốc dâng lễ ứng với ngũ hành gồm: thóc - hành thổ, ngô - hành kim, đậu
- hành hỏa, lạc - hành mộc, vừng - hành thủy. Ngũ cốc dâng lễ là năm loài tinh
túy nhất do trời đất sinh ra nuôi sống con người và vạn vật; là vật chất để tái
tạo sinh sôi duy trì sự sống của thế gian. Vậy nên ngũ cốc dâng tế được chọn lọc
kỹ lưỡng. Tối ngày 14 tháng giêng, dâng lên tổ đường chùa Côn Sơn làm lễ cầu
xin Phật Tổ phù phép để thành Thần Ngũ Cốc. Ngày 16 tháng giêng dâng Thần Ngũ Cốc
cáo yết lên Trung Nhạc miếu.
Ngày tế trời đất, vào giờ thìn (7h – 9h sáng), đoàn rước
đi từ nghi môn Ngũ Nhạc lên Trung Nhạc miếu. Dẫn đầu đoàn là chủ tế cùng nhân
dân, phật tử thập phương. Tại Trung Nhạc, đoàn pháp sư phụng hành các nghi lễ
cúng tế. Chủ tế dâng hương, dâng sớ cầu xin trời đất phù hộ cho quốc thái dân
an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt… Chủ lễ ban phát ngũ cốc cho nhân dân
mang về làm giống. Đoàn hành lễ, dâng hương ở các miếu rồi hạ sơn xuống núi.
Đầu năm mới, trên non cao kỳ vĩ, trong tiếng nhã nhạc
vang lừng, quang cảnh linh thiêng, tiết xuân ấm áp, lòng người dường như náo nức,
tràn ngập niềm vui, tin tưởng vào một năm mới tốt lành và bình an.
DUY
MẠNH